Miejska Biblioteka Publiczna

Henryk Adam
Aleksander Pius
Sienkiewicz

Herbu Oszyk,
"Litwos"

(ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej,
zm. 15 listopada 1916 w Vevey)
- polski nowelista, powieściopisarz i publicysta;
- laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości;
- jeden z najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w.;
- członek zagranicznym Czeskiej i Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.

Życiorys

Henryk Sienkiewicz urodził się we wsi Wola Okrzejska w powiecie łukowskim w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz (1813-1896) i Stefania Sienkiewicz z domu Cieciszowska (1820-1873). Był jednym z sześciorga dzieci (miał cztery siostry i brata).
W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie W tamtym czasie będąc w szkole w roku 1864 zdobył swą pierwszą nagrodę za wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do wojska pod Cecorą. W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich not, najlepiej szły mu przedmioty humanistyczne. Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podjął się posady guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej Warszawskiej, jednak zrezygnował z medycyny i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział filologiczno-historyczny. Zdobył tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego.

Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą (niepublikowaną) powieść - Ofiara. Pracował także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią - Na marne. Pierwszą próbę literacką podjął jeszcze w 1867 r., gdy napisał wierszowany utwór Sielanka młodości, odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 r. debiutował jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej, a Tygodnik Ilustrowany zamieścił rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Szarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie.

W 1872 r. wydał powieść Na marne oraz Humoreski z teki Worszyłły, a następnie Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utwory nazywane są małą trylogią. Bywał w popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod literackim pseudonimem Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.

W lutym 1876 r. wraz z Heleną Modrzejewską i grupą znajomych wybrał się w podróż do USA. W swej korespondencji do gazety pisał o tym: "Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łączą mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza." W Ameryce zatrzymał się dłużej w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży do Ameryki; drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. 8 września 1877 roku opublikował w dzienniku Daily Evening Post artykuł Poland and Russia, w którym zaatakował dwulicową politykę władz rosyjskich, które na Bałkanach występowały jako obrońca Słowian, w Królestwie Polskim natomiast gnębiły i prześladowały Polaków. Pisał też Szkice węglem (1876). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka dalszych utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), Za chlebem (1880), W krainie złota (1881), Latarnik (1881), Wspomnienie z Maripozy (1882), Sachem (1883).

W 1878 roku wrócił do Europy. Zatrzymał się w Londynie, następnie przez rok przebywał w Paryżu. Podczas pobytu we Francji Sienkiewicz poznał nowy prąd w literaturze - naturalizm. W roku 1878 napisał nowelę Janko Muzykant. W 1879 r. w artykule Z Paryża stwierdza: "Dla powieści naturalizm był w zasadzie znakomitym, niezbędnym i może jedynym krokiem naprzód". Dwa lata później zmienił jednak zdanie i wypowiedział się o naturalizmie w tonie krytycznym. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego były wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893).

Korespondencje ze Stanów Zjednoczonych publikowane w prasie polskiej, zyskały szerokie uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą.
W 1879 Sienkiewicz wygłosił we Lwowie odczyt pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W drodze powrotnej, w Szczawnicy także dał odczyt o swym pobycie w Ameryce. Po raz pierwszy spotkał tam swoją przyszłą żonę, Marię Szetkiewiczównę. 18 sierpnia 1881 roku odbył się ich ślub w kościele Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy placu Teatralnym (dziś nie istnieje). Z małżeństwa tego pochodzą dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, gdyż 19 października 1885 roku w wieku 31 lat Maria zmarła na gruźlicę.
W latach 1879-1881 napisał utwór dramatyczny Na jedną kartę wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie.
W roku 1882 Henryk Sienkiewicz nawiązał współpracę z dziennikiem "Słowo" (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich) i początkowo był nawet jego redaktorem naczelnym. Tam w miesiącach luty-marzec ukazała się w prasie kolejna nowela Bartek Zwycięzca.
W 1880 napisał utwór historyczny Niewola tatarska i pracował nad powieścią historyczną Ogniem i mieczem.
Powieść ta (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielką popularność i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza, w 1884 roku Jacek Malczewski wystawił tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem, powstała sztuka teatralna oparta na powieści, a w 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się nawet na oddanie pod budowę placu kościelnego, twierdząc, że spoczywają tam szczątki Podbipięty. Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano jej zwłaszcza przeinaczenia historyczne.
Druga połowa lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami. Wkrótce pisarz rozpoczął pracę nad kolejną częścią Trylogii - Potopem. Po powrocie do Warszawy wydał trzecią część Trylogii - Pana Wołodyjowskiego. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego polskiego pisarza. Jako wyraz uznania Sienkiewicz dostał od nieznanego wielbiciela podpisanego Michał Wołodyjowski bardzo pokaźną sumę 15 tysięcy rubli. Pieniądze te przeznaczył na fundusz imienia Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą.
Po napisaniu trylogii Sienkiewicz napisał nowelę Ta trzecia (1888), z życia cyganerii. W 1888 roku odbył podróż do Hiszpanii. W 1890 roku włączył się w organizację roku Mickiewiczowskiego. W styczniu 1891 wyruszył w podróż do Afryki. Podróż ta zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu, które drukowane było wcześniej (od 1889 do 1890) na łamach "Słowa". W 1892 r. Sienkiewicz podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich (której książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku), w tym samym roku prasa donosiła, że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich, w 1893 rozpoczął przygotowania do powieści Quo vadis, a latem 1894 odczytał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków.
W jego życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odeskiego bogacza Konstantego Wołodkowicza. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, jednak w niedługim czasie (miesiąc) panna młoda rozstała się z z Henrykiem. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa. W tym też czasie napisał powieść Rodzina Połanieckich (październik 1894).
W 1894 roku powstały pierwsze rozdziały Quo vadis, które ukazały się drukiem od marca 1895 roku w warszawskiej "Gazecie Polskiej", krakowskim "Czasie" oraz "Dzienniku Poznańskim" (do lutego 1896 roku). Wydanie książkowe pojawiło się niedługo później i zrobiło zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, w tym na arabski czy japoński, a także esperanto. Quo vadis wielokrotnie adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści, a w 1913 roku zostało po raz pierwszy sfilmowane. Potem była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.
Od roku 1896 pisarz rozpoczął prace nad nową powieścią Krzyżacy, którą ukończył po czterech latach w roku 1900. W tym też roku (1900) pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa obchodził jubileusz 25-lecia pracy twórczej i otrzymał od narodu majątek ziemski w Oblęgorku, gdzie utworzył ochronkę (dom dziecka) dla dzieci. Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne. 30 czerwca 1900 został wybrany zagranicznym członkiem Czeskiej Akademii Umiejętności. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni. W 1906 wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim.

W 1904 roku poślubił swą cioteczną siostrzenicę Marię Babską. W 1905 roku otrzymał nagrodę Nobla za całokształt twórczości.
Napisał powieść Na polu chwały (1903-1909), która miała być początkiem nowej trylogii. W "Kurierze Warszawskim" ukazała się w 1910 w odcinkach jego powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy.

W 1905 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej. Był członkiem Towarzystwa Tajnego Nauczania w Warszawie.
W 1906 roku odrzucił propozycję kandydowania do Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego, został jednak przewodniczącym "centralnego" komitetu wyborczego, utworzonego przez przedstawicieli Narodowej Demokracji, Partii Polityki Realnej i Polskiej Partii Postępowej.
Po wybuchu wojny Henryk Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym ze współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. W roku 1916 otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności.
Zmarł 15 listopada 1916 w Vevey i został tam pochowany.
W 1924 roku, już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście sprowadzono do Polski.
Jego prawnukiem jest były minister spraw wewnętrznych Bartłomiej Sienkiewicz.

Twórczość

1872 Humoreski z teki Worszyłły
1875 Stary sługa
1876 Hania
1877 Selim Mirza
1877 Szkice węglem
1878 Komedia z pomyłek
1878 Janko Muzykant
1879 Przez stepy
1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
1880 Niewola tatarska
1880 Za chlebem - na jej podstawie powstało libretto do opery Konstantego Gorskiego
1880 Orso
1881 W krainie złota
1881 Latarnik
1882 Bartek Zwycięzca
1882 Jamioł
1888 Ta trzecia
1889 Sachem
1889 Wspomnienie z Maripozy
1892 Pójdźmy za Nim!
1897 Na jasnym brzegu

Powieści

1872 Na marne
Trylogia:
Ogniem i mieczem (1884)
Potop (1886)
Pan Wołodyjowski (1888)
1891 Bez dogmatu
1894 Rodzina Połanieckich
1896 Quo vadis
1900 Krzyżacy
1906 Na polu chwały
1910 Wiry
1912 W pustyni i w puszczy
1914 Legiony

Inne utwory

1880 Listy z podróży do Ameryki (reportaże)
1890 Listy z Afryki (reportaże)
1900 Zagłoba swatem (sztuka sceniczna)

Ekranizacje dzieł

Quo Vadis? (1912) włoska ekranizacja, film niemy
Krwawa dola (1912) na kanwie Szkiców węglem
Obrona Częstochowy (1913) na kanwie Potopu
Potop (1915) rosyjski film niemy
Na jasnym brzegu (1921)
Bartek zwycięzca (1923)
Quo Vadis? (1925) włoski film niemy
Janko Muzykant (1930)
Quo vadis (1951)
Szkice węglem (1956)
Krzyżacy (1960)
Ogniem i mieczem (Col ferro e col fuoco) (1962) francusko-jugosłowiańsko-włoska ekranizacja Ogniem i mieczem
Komedia z pomyłek (1967)
Pan Wołodyjowski (1968)
Przygody pana Michała (1969) serial telewizyjny na podstawie filmu
W pustyni i w puszczy (1973)
W pustyni i w puszczy (1974) serial telewizyjny na podstawie filmu
Potop (1974)
Latarnik (1976)
Rodzina Połanieckich (1978) serial telewizyjny
Marynia (1983) na podstawie serialu
Hania (1984)
Quo Vadis? (1985) włoski serial telewizyjny
Ogniem i mieczem (1999)
Ogniem i mieczem (1999) serial telewizyjny na podstawie filmu
W pustyni i w puszczy (2001)
W pustyni i w puszczy (2001) serial telewizyjny na podstawie filmu
Quo vadis (2001)
Quo vadis (2002) serial telewizyjny na podstawie filmu

Odznaczenia i wyróżnienia

Kawaler Legii Honorowej (Francja).
Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1900).
Honorowe obywatelstwo miasta Lwowa oraz Medal miasta Lwowa (30 lipca 1902, dyplom wręczono 18 lutego 1904 w Krakowie).

70 - lecie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gubinie (1946 - 2016 ) * 70 - lecie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gubinie (1946 - 2016 ) * 70 - lecie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gubinie (1946 - 2016 ) * 70 - lecie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gubinie ( 1946 - 2016 ) * 70 - lecie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gubinie ( 1946 - 2016 )